SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME NEDİR?
Türk Borçlar Kanunun 77. maddesine göre;
“Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.”
Kanun maddesinden anlaşılacağı üzere geçerli olmayan, gerçekleşmemiş veya sona ermiş bir borç ilişkisine dayanarak bir kimsenin malvarlığı veya emeğinden zenginleşen kişi sebepsiz zenginleşmiştir. Bir diğer anlatımla zenginleşenin mal varlığında gerçekleşen bu artış haklı bir sebebe dayanmamaktadır.
Sebepsiz zenginleşmenin nedenleri kanunda örnek şeklinde sayılmıştır. Bunlar, geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş sebeplere dayanan sebepsiz zenginleşmelerdir. Geçerli olmayan nedenler hukuki ilişkinin hiç kurulmadığı veya hukuka aykırı bir şekilde kurulduğu borç ilişkileridir. Gerçekleşmemiş nedenler ise şarta bağlı olarak yapılacak olan edimlerde şartın yerine getirilmediği halde edimin sağlanmış olduğu durumlardır. Son olarak sona ermiş sebepler ise borç ilişkisini sona erdiren sebeplerin varlığına rağmen sebepsiz zenginleşmenin gerçekleştiği durumlardır.
Sebepsiz zenginleşmeye neden olan zenginleşen, hukuka aykırı bir şekilde elde etmiş olduğu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Zenginleşenin, zenginleşmeyi karşı tarafa vermemesi halinde sebepsiz zenginleşmeye dayalı alacak davası açılabilir.
SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ ŞARTLARI
Taraflar arasındaki borcun kaynağının sebepsiz zenginleşme ilişkisine dayanabilmesi için gerçekleşmesi gereken birtakım şartlar bulunmaktadır. Bu şartlar; zenginleşme, fakirleşme, uygun illiyet bağı, haklı bir nedenin bulunmamasıdır.
Zenginleşme; Sebepsiz zenginleşmeye dayalı bir borç ilişkisi için öncelikle bir tarafın zenginleşmesi gerekmektedir. Zenginleşmeye her türlü mal, alacak veya fikir sanat hakkı dâhildir.
Fakirleşme; Zenginleşen karşısında diğer kimsenin fakirleşmiş olması gerekir. Fakirleşme aktiflerde azalma veya pasiflerde artma şeklinde ortaya çıkabilir.
Uygun İlliyet Bağı; Zenginleşenin, diğer tarafın fakirleşmesi sonucunda zenginleşmesi halinde sebepsiz zenginleşmeden söz edilebilir. Zenginleşme ile fakirleşmenin birbiriyle hiçbir neden – sonuç ilişkisi içerisinde olmaması halinde sebepsiz zenginleşmeye dayalı herhangi bir borç bulunmamaktadır.
Haklı Bir Nedenin Bulunmaması; Zenginleşenin haklı bir neden olmadan sebepsiz yere zenginleşmiş olması gerekir. Taraflar arasında geçerli bir borç ilişkisine dayalı olarak zenginleşenin malvarlığının artması halinde sebepsiz zenginleşmeden söz edilemeyecektir.
SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASINDA SORUMLULUĞUN KAPSAMI
Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Bu hüküm genel kural niteliği taşımaktadır.
Ancak zenginleşen, zenginleşmeyi iyi niyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür. (m.79)
Zenginleşen iyi niyetli ise, yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri, geri verme isteminde bulunandan isteyebilir.
Zenginleşen iyi niyetli değilse, zorunlu giderlerinin ve yararlı giderlerinden sadece geri verme zamanında mevcut olan değer artışının ödenmesini isteyebilir.
Zenginleşen, iyi niyetli olup olmadığına bakılmaksızın, diğer giderlerinin ödenmesini isteyemez. Ancak, kendisine karşılık önerilmezse, o şey ile birleştirdiği ve zararsızca ayrılması mümkün bulunan eklemeleri geri vermeden önce ayırıp alabilir.(m.80)
SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOLAYI ALACAK HAKKININ TALEP EDİLEMEYECEĞİ HALLER
Hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şey geri istenemez. Kanunda yer alan bu düzenlemeye göre temel hak ve özgürlüklere, toplum ahlakına aykırı bir şekilde gerçekleştirme amacıyla verilen zenginleşmeye konu mal, hak ve alacaklar sebepsiz zenginleşmeye dayalı olarak talep edilemeyecektir. Ancak, açılan davada hâkim, bu şeyin Devlete mal edilmesine karar verebilir.
Bununla birlikte zamanaşımına uğramış bir borcun ödenmesi veya ahlaki bir edimin yerine getirilmesi sonucu olan zenginleşmeler talep edilemez.
SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Zamanaşımı ancak davacının dava açma hakkını (sebepsiz zenginleşmeyi) öğrendiği tarihten itibaren başlar.
Zenginleşme, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir.
GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Sebepsiz zenginleşme davası genel bir borç ilişkisinden kaynaklanan bir alacak davası olduğundan bu davada görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise davalının yerleşim yeri mahkemesidir.
Detaylı bilgi almak ve danışmanlık hizmetlerinden yararlanmak için iletişim bölümündeki bilgilerden Kocaeli avukatlık büromuz Av. Revşan Çiftçi Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.
Comentarios